اینترنت طبقاتی اصطلاحی است که در سال‌های اخیر در فضای رسانه‌ای و اجتماعی ایران رایج شده و به سیاست‌گذاری برای محدودسازی دسترسی به اینترنت بر اساس شغل، جایگاه اجتماعی یا نهاد مربوطه اشاره دارد.
اینترنت طبقاتی چیست؟ به زبان ساده
اینترنت طبقاتی یعنی دسترسی کاربران مختلف به اینترنت بر اساس «طبقه‌بندی» خاصی از جامعه محدود یا آزاد شود. برای مثال افرادی مانند پزشکان، خبرنگاران، اساتید دانشگاه، مدیران شرکت‌ها یا اعضای نهادهای حاکمیتی می‌توانند به اینترنت بدون فیلتر یا نیمه‌فیلتر دسترسی داشته باشند؛ در حالی که عموم مردم همچنان با محدودیت‌های گسترده و فیلترینگ شدید مواجه هستند.
بیشتر بخوانید: اینترنت کی وصل میشه
ویژگی‌های اینترنت طبقاتی:
✅ دسترسی بر اساس مجوز یا هویت شغلی
✅ ایجاد سطوح مختلف دسترسی (مثلا دسترسی کامل، نیمه‌کامل، یا صرفا داخلی)
✅ معمولا با هدف مدیریت اطلاعات، حفظ امنیت یا جلوگیری از انتشار محتواهای خاص مطرح می‌شود
✅ برخلاف مفهوم اینترنت آزاد و برابر برای همه
انتقادات رایج به اینترنت طبقاتی:
- نقض اصل برابری در دسترسی به اطلاعات
- کاهش عدالت دیجیتال
- تقویت انحصار اطلاعاتی
- محدود شدن فرصت‌های شغلی، آموزشی و ارتباطی برای بخش بزرگی از جامعه
- نارضایتی عمومی
شروع اینترنت طبقاتی؛ خبرنگاران باید اینترنت آزادتر داشته باشند؟
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در واکنش به کارزار اعتراضی با عنوان «اینترنت طبقاتی» توضیحاتی ارائه داده است.
او در پاسخ به پرسشی درباره این کارزار اظهار داشت:
«دولت با آزادی اینترنت موافق است، اما در عین حال، نمی‌توان برخی امور را معطل حل‌وفصل مسائل کلان کرد. اگر مثلا خبرنگاری نیاز به اینترنت آزادتر دارد، باید این امکان برای او فراهم شود.»
وی در ادامه تاکید کرد که نگاه دولت در کل دسترسی آزاد به اینترنت است؛ اما در حال حاضر، برخی مشاغل به اینترنت بدون فیلتر یا کم‌محدودیت نیاز دارند و باید این دسترسی را در اختیار آن‌ها قرار داد تا کار آن‌ها مختل نشود.
آیا اینترنت طبقاتی قانونی است؟
هنوز پاسخ شفافی درباره این موضوع وجود ندارد. چون هیچ قانون مشخص یا مصوب مستقیمی در مورد اینترنت طبقاتی وجود ندارد؛ با این حال می‌توان اینترنت طبقاتی را از چند منظر بررسی کرد:
اینترنت طبقاتی از منظر حقوق شهروندی
طبق اصل ۲۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سانسور و محدودیت ارتباطات نیازمند حکم قضایی است. همچنین در منشور حقوق شهروندی (منتشرشده در دولت حسن روحانی) بر حق دسترسی آزاد، برابر و بدون تبعیض به اطلاعات و ارتباطات تاکید شده است.
بنابراین، اینترنت طبقاتی با روح این اسناد ناسازگار است و می‌تواند ناقض اصل برابری شهروندان در دسترسی به اطلاعات باشد.
اینترنت طبقاتی از منظر اجرا و سیاست‌گذاری
دولت‌ها تا امروز تلاش کرده‌اند این نوع دسترسی را با عنوان‌هایی مثل «اینترنت برای مشاغل خاص» یا «سطوح دسترسی بر اساس نیاز» توجیه کنند. در واقع، مبنای قانونی شفاف و مصوبی وجود ندارد که اجازه یا منع صریح چنین سیاستی را مطرح کرده باشد.
به همین دلیل، این موضوع بیشتر در محدوده تصمیمات اجرایی و سلیقه‌ای نهادهای حاکمیتی باقی مانده است.
اینترنت طبقاتی از قانون حمایت از کاربران (صیانت)
طرح‌هایی مانند قانون صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی بستری برای دسترسی کنترل‌شده و مبتنی بر هویت‌سنجی را مطرح کرده‌اند که می‌تواند زمینه‌ساز اینترنت طبقاتی باشد.
اگر چنین قوانینی تصویب شوند، احتمالا اینترنت طبقاتی به‌طور ضمنی قانونی خواهد شد.
آپدیت ۲۷ تیر ماه ۱۴۰۴
تصویب آیین‌نامه‌ای بحث‌برانگیز در شورای عالی فضای مجازی؛ زمینه‌ساز اینترنت طبقاتی؟
عصر روز سه‌شنبه ۲۴ تیر ۱۴۰۴ شورای عالی فضای مجازی با حضور مسعود پزشکیان، رئیس شورا، آیین‌نامه‌ای با عنوان «تسهیل فعالیت کسب‌وکارهای اقتصاد رقومی (دیجیتال)» را به تصویب رساند. هرچند هنوز متن کامل این مصوبه منتشر نشده، اما هم‌زمانی تصویب آن با برخی اظهارات و تحرکات از سوی دولت و وزارت ارتباطات، گمانه‌هایی جدی درباره احتمال اجرای طرح اینترنت طبقاتی را تقویت کرده است.
بر اساس این گمانه‌زنی‌ها، هدف از آیین‌نامه جدید، اعطای سطحی از دسترسی آزادتر به اینترنت برای فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال است؛ امری که در صورت تایید، به معنای رسمی‌سازی تبعیض در دسترسی به اینترنت خواهد بود.
این آیین‌نامه در ادامه مصوبه پیشین شورای عالی فضای مجازی در تاریخ ۲۳ بهمن ۱۴۰۳ تصویب شده است؛ مصوبه‌ای که طی آن، سازوکار تشکیل «کمیته تسهیل فعالیت کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال» تعیین شده بود. در بخشی از متن منتشرشده این مصوبه آمده است:
«در صورتی که تشکل‌های رسمی اقتصاد رقومی کشور نسبت به هر یک از اقدام‌ها یا تصمیم‌هایی که موجب اخلال جدی در فعالیت آن‌هاست اعتراضی را به دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی ارجاع دهند، کمیته‌ای متشکل از دبیر شورا و نمایندگانی از قوای سه‌گانه، وزیر اطلاعات، فرمانده سپاه پاسداران و فرمانده نیروی انتظامی، ظرف کمتر از ۴۸ ساعت تشکیل خواهد شد. این کمیته پس از بررسی موضوع، عنداللزوم تمهیدات لازم را برای رفع مشکل اتخاذ کرده و در صورت نیاز، دستور توقف موقت اقدامات را صادر خواهد کرد.»
با این حال، در هیچ‌یک از اسناد منتشرشده تاکنون، به‌طور شفاف به موضوع دسترسی طبقه‌بندی‌شده به اینترنت اشاره نشده است. از همین رو تا زمان انتشار رسمی متن مصوبه ۲۴ تیر، نمی‌توان به‌قطع گفت که «اینترنت آزاد» بخشی از سیاست‌های تسهیل‌گرانه شورا برای کسب‌وکارهای دیجیتال بوده است یا خیر.
آپدیت ۲۸ تیر ماه ۱۴۰۴
سید ستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با بازنشر توییت رئیس‌جمهور در شبکه اجتماعی ایکس، بر مخالفت صریح دولت با مفهوم اینترنت طبقاتی تاکید کرد و نوشت:
«موضع شفاف رییس‌جمهور درباره حق دسترسی همگانی به اینترنت، چه در تریبون‌های عمومی و چه در جلسات کاری، بازتاب‌دهنده دیدگاه و رویکرد عملی دولت چهاردهم و وزارت ارتباطات در این زمینه است.»
او افزود:
«مقابله موثر با ناامنی دیجیتال و پدیده فیلترشکن‌ها، نیازمند تصمیم‌گیری‌های سنجیده و اعتماد به مردم است.»
در همین راستا، مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور، در پیامی در شبکه ایکس نوشت:
«دسترسی آزاد به اطلاعات، حق همه مردم است نه امتیازی برای یک طبقه خاص. دولت موظف و مصمم است اینترنتی آزاد، باکیفیت و فراگیر را برای همگان فراهم کند.»
پزشکیان همچنین تاکید کرد:
«مصوبه اخیر شورای عالی فضای مجازی با هدف حمایت از اقتصاد دیجیتال تدوین شده و به‌هیچ‌وجه نباید به‌عنوان اقدامی در جهت محدودسازی یا تقویت ناامنی دیجیتال تلقی شود.»
او افزود:
«با هر تصمیمی که به رواج فیلترشکن‌ها و افزایش ناامنی در فضای مجازی بینجامد، قاطعانه مخالفم.»
آپدیت ۳۱ تیر ماه ۱۴۰۴
درخواست نماینده مجلس برای شفاف‌سازی درباره اینترنت طبقاتی
سلمان اسحاقی، نماینده مردم قائنات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی، در جلسه علنی ۳۱ تیر ۱۴۰۴ با انتقاد از عدم شفافیت پیرامون طرح موسوم به «اینترنت طبقاتی» خواستار روشنگری درباره ابعاد این موضوع و اعلام عمومی اسامی افرادی شد که از این نوع دسترسی بهره‌مند هستند.
در این جلسه که با حضور ستار هاشمی، وزیر ارتباطات برگزار شد؛ اسحاقی با بیان اینکه استفاده از واژه‌هایی مانند «اینترنت طبقاتی» بدون توضیح دقیق به فضای روانی جامعه آسیب می‌زند، گفت:
«استفاده از واژه اینترنت طبقاتی و ایجاد حاشیه‌های غیرضرور، شان دولت را زیر سوال می‌برد. چه کسانی از این نوع اینترنت استفاده می‌کنند؟»
این نماینده مجلس ضمن هشدار نسبت به تاثیر منفی چنین مفاهیمی بر سرمایه اجتماعی نهادهای حاکمیتی، افزود:
«چرا واژه‌ای وارد فضای عمومی می‌شود که باعث بدبینی مردم نسبت به دولت، مجلس و سایر قوا می‌گردد؟»
وی از دولت خواست به‌جای ایجاد ابهام با شفافیت کامل درباره نحوه تخصیص اینترنت ویژه و نام افراد یا نهادهایی که از آن استفاده می‌کنند، پاسخگو باشد:
«تکلیف مردم را روشن کنید؛ اینترنت طبقاتی توسط چه کسانی و چه اشخاصی استفاده می‌شود؟ اسامی‌شان را منتشر کنید تا مردم در جریان قرار بگیرند.»
آپدیت ۶ مرداد ماه ۱۴۰۴
ستار هاشمی مخالفت رسمی دولت با تبعیض در دسترسی اینترنت را اعلام کرد. ستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به اظهارات اخیر پیرامون «اینترنت طبقاتی» تاکید کرد که چنین رویکردی در دستور کار دولت قرار ندارد و تمام برنامه‌های وزارتخانه معطوف به توسعه عادلانه دسترسی به اینترنت برای همه اقشار جامعه است.
دولت به اینترنت طبقاتی اعتقادی ندارد
هاشمی در گفت‌وگوی رسمی اعلام کرد:
«واقعیت ماجرا این است که دولت و مجموعه وزارت ارتباطات اعتقادی به اینترنت طبقاتی ندارد. اینترنت باید به‌صورت عادلانه در اختیار همگان قرار بگیرد و ما این را رسما اعلام کردیم. دکتر پزشکیان نیز این موضوع را به‌طور رسمی بیان کرده است.»
ریشه حواشی؛ مصوبه شورای عالی فضای مجازی
شایعات درباره ارائه اینترنت طبقاتی برای کسب‌وکارها از زمانی آغاز شد که شورای عالی فضای مجازی آیین‌نامه‌ای برای تسهیل فعالیت کسب‌وکارهای دیجیتال تصویب کرد. برداشت عمومی این بود که دولت درصدد ارائه اینترنت بدون محدودیت به برخی کسب‌وکارهاست تا در شرایط اعمال محدودیت بر اینترنت بین‌الملل، آن‌ها به سرویس‌های حیاتی دسترسی داشته باشند.
این در حالی است که هم رئیس‌جمهور و هم سخنگوی هیئت دولت فاطمه مهاجرانی، این موضوع را رد کردند و اعلام کردند که چنین مصوبه‌ای به‌معنای اینترنت آزاد اختصاصی برای کسب‌وکارها نیست.
اولویت دولت؛ توسعه زیرساخت‌ها برای همه
وزیر ارتباطات با رد مجدد چنین برداشت‌هایی تاکید کرد که تمام تلاش دولت معطوف به ارتقای سطح خدمات برای همه شهروندان است. او گفت:
«همه تلاش‌های دولت در این مسیر است که با ارتقای کیفیت ارتباطات، عملا بتواند خدمتی در شان مردم ارائه کند. اگرچه با چالش‌هایی مواجه هستیم، اما در دو محور توسعه 5G و توسعه فیبر نوری برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا سطح خدمات و رضایت عمومی افزایش یابد؛ چراکه مردم ما شایسته بهترین‌ها هستند.»
اینترنت با کیفیت خاص برای گروه‌های خاص؟ خیر!
هاشمی در بخش دیگری از سخنان خود، رویکرد تبعیض‌آمیز در ارائه اینترنت را مغایر با سیاست‌های کلان وزارت ارتباطات دانست:
«برداشت‌هایی مانند اختصاص اینترنت با کیفیت خاص به گروه‌های ویژه، با سیاست‌های وزارتخانه همخوانی ندارد. دولت به این امر که یک مجموعه‌ای از یک امکان ویژه استفاده کنند، اعتقاد ندارد.»
نمی دونم چی بگم چرا هر روز داریم بدتر از دیروز می شیم
اینم یه فکری هست واسه پولدار کردن بعضی ها که بیان اینترنت طبقاتی بفروشن مثلا طبقه 4 خیلی گرون در میاد البته واسه جاسوس و وطن فروش که استارلینک و هزار تا راه کوفتی ارتباطی دیگه هست(تازه می تونن شرکت ثبت کنن ، خبرنگار باشن ، تاجر باشن ، صرافی داشته باشن ، وارد کننده باشن ، و …. اینها می خوای چکار کنی برادر) واسه ما مردم عادی هست دیگه این بود نتیجه این همه حمایت و پشتیبانی دمتون گرم یبار دیگه حمایت کنیم از زندگی کردن هم منع میشیم مثلا زیرزمین طبقاتی مردم عادی زیرزمین 4 که دیگخ کلا به روی زمین دسترسی نداشته باشیم
خلاصه بگم دمتون گرم دمتون گرم
به نظرم خیلی هم خوبه برای شروع. الان که همه فیلتر هستیم. و برای استفاده از اینترنت باید حجم های دو سه برابر استفاده کنیم تا تحریم ها رو دور بزنیم. و سرعت بسیار پایین. یعنی چیزی که الان داریم تغییری نمیکنه اینترنت فیلتره. فقط اگه اینترنت آزاد با شرایط بدن مثلا افراد بالای 18 سال بتونن از اینترنت آزاد استفاده کنن یا مثلا بشه با فشار های بعدی دامنه افرادی که میتونن مشمول این قانون بشن رو افزایش داد. خیلی از مشکلات حل میشه. شاید تو مرحله اول خبرنگارها و وزیر و دکتر و اینا باشه. ولی در آینده میشه برای بسیاری از اقشار این امکان رو فراهم کرد. بابا بزارین یه گروه دسترسی داشته باشن. سرش که باز شد تا تهش میره.
همین که یه یکسری بتونن دسترسی خاصی به اینترنت داشته باشن بده. به هر حال باز اکثر از فندق شکن استفاده میکنن.
آرمان، جان برادر
فکر کنم گوگل حذف بشه
یا من اشتباه می کنم یا تو،،،،،
واقعا جای تآسفه،جهان به کجا میرود وایران به کجا میرود….واقعا متاسفم
نه هیچوقت اینکارو نکنید
ما با این حرکت باید روزبروز پسرفت کنیم
و به جای امید به آینده باید هرچی جلوتر میریم بیشتر حسرت گذشته هارو بخوریم