در سال‌های آغازین عصر رایانه‌های شخصی، زمانی که کامپیوترها هنوز ابزارهایی ناشناخته برای عموم مردم بودند، دو جوان باهوش به نامهای بیل گیتس و پل آلن با نوشتن یک زبان برنامه‌نویسی ساده اما انقلابی به نام Altair BASIC، نقطه عطفی در تاریخ نرم‌افزار رقم زدند. این زبان، نخستین نرم‌افزار تجاری بود که برای رایانه شخصی Altair 8800 نوشته شد و به کاربران اجازه داد تا خودشان برای کامپیوترشان برنامه بنویسند. Altair BASIC نه تنها آغازگر مسیر موفقیت مایکروسافت بود، بلکه پایه‌گذار عصری شد که در آن نرم‌افزار به قلب تپنده دنیای دیجیتال تبدیل شد.
دنیای رایانه در دهه ۷۰ میلادی
در دهه ۱۹۷۰ میلادی، دنیای رایانه‌ها بسیار متفاوت از چیزی بود که امروز می‌شناسیم. در آن زمان، رایانه‌ها دستگاه‌هایی بزرگ، گران‌قیمت و پیچیده بودند که فقط در اختیار دانشگاه‌ها، دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ قرار داشتند. استفاده از این رایانه‌ها نیاز به دانش تخصصی داشت و افراد عادی حتی دسترسی فیزیکی به آن‌ها نداشتند، چه برسد به اینکه بخواهند با آن‌ها کار یا برنامه‌نویسی کنند.
در آن سال‌ها، اگر کسی می‌خواست برنامه‌ای برای یک رایانه بنویسد، باید این کار را با زبان‌های سطح پایین و از طریق کارت‌های پانچ‌شده انجام می‌داد؛ فرآیندی زمان‌بر، خسته‌کننده و پرخطا. هیچ رابط گرافیکی یا نرم‌افزار ساده‌ای برای کمک به کاربران وجود نداشت، و چیزی به نام «کاربر خانگی رایانه» هنوز به وجود نیامده بود.
اما هم‌زمان با پیشرفت تکنولوژی قطعات الکترونیکی، شرکت‌هایی شروع به ساخت رایانه‌های کوچکتر و ارزان‌تر کردند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، رایانه‌ای به نام Altair 8800 بود که در سال ۱۹۷۵ معرفی شد. این دستگاه اولین رایانه‌ای بود که افراد عادی می‌توانستند آن را خریداری کرده و در خانه استفاده کنند. معرفی Altair 8800، جرقه‌ای بود برای آغاز عصر رایانه‌های شخصی.
با ظهور چنین رایانه‌هایی، نیاز به زبان‌های برنامه‌نویسی ساده و قابل‌فهم برای عموم مردم احساس شد؛ و این دقیقاً زمانی بود که Altair BASIC وارد صحنه شد و همه‌چیز را تغییر داد.
Altair BASIC: کدی که ویندوز را الهام بخشید
بیل گیتس از Altair BASIC به‌عنوان جالب‌ترین کدی که تاکنون نوشته، یاد می‌کند؛ زبانی که جرقه‌اش با خواندن مقاله‌ای در مجله Popular Electronics در سال ۱۹۷۵ زده شد. این مقاله درباره رایانه‌ای به نام Altair 8800 بود که با استفاده از چیپ Intel 8080 ساخته شده بود. آن روزها، بیل گیتس دانشجوی سال اول هاروارد بود و پل آلن، دوست دیرینه‌اش، به‌شدت پیگیر دنیای نوظهور رایانه‌های شخصی. آن‌ها به‌سرعت متوجه شدند که این رایانه به نرم‌افزاری نیاز دارد تا قابل استفاده برای عموم شود، و تصمیم گرفتند با اد رابرتز، بنیان‌گذار شرکت MITS و سازنده Altair، تماس بگیرند.
گیتس و آلن ادعا کردند که یک مفسر BASIC برای Altair نوشته‌اند، در حالی که در واقع هنوز هیچ خطی از آن را ننوشته بودند! اما این ادعا آغاز یک ماجراجویی جدی بود. آن‌ها در دو ماه آینده شبانه‌روز کار کردند. آلن یک شبیه‌ساز برای پردازنده Intel 8080 روی رایانه بزرگ PDP-10 نوشت تا بتوانند بدون داشتن Altair واقعی، کدشان را تست کنند. هم‌زمان، گیتس روی نوشتن کد اصلی کار می‌کرد و دوستشان مونته داویدوف بسته محاسبات ریاضی را توسعه می‌داد.
نتیجه کار، Altair BASIC بود؛ زبانی ساده، قابل فهم و کاربردی که به کاربران این امکان را می‌داد تا خودشان برای رایانه‌شان برنامه بنویسند. MITS این محصول را مجوز داد و اولین قرارداد رسمی Micro-Soft (نام اولیه مایکروسافت) امضا شد.
بیل گیتس بعدها نوشت که قبل از Office، Windows 95، Xbox یا هوش مصنوعی، این Altair BASIC بود که همه‌چیز را آغاز کرد. داستان شکل‌گیری این زبان برنامه‌نویسی، نه‌تنها سرآغاز مایکروسافت بود، بلکه نقطه عطفی در تاریخ رایانه‌های شخصی و دنیای نرم‌افزار به شمار می‌رود.
نوشتن Altair BASIC: تولد اولین نرم‌افزار مایکروسافت
نوشتن Altair BASIC یکی از مهم‌ترین و هیجان‌انگیزترین اتفاقات در آغاز راه مایکروسافت بود. در سال ۱۹۷۵، زمانی که مجله Popular Electronics رایانه‌ای به نام Altair 8800 را معرفی کرد، بیل گیتس و پل آلن به‌سرعت متوجه شدند که این دستگاه پتانسیل زیادی دارد. اما Altair هیچ نرم‌افزار یا زبان برنامه‌نویسی نداشت. گیتس و آلن تصمیم گرفتند برای آن یک نسخه از زبان BASIC طراحی کنند که هم ساده باشد و هم روی سخت‌افزار محدود Altair اجرا شود.
آن‌ها باید BASIC را طوری بنویسند که روی پردازنده 8 بیتی Altair (مدل Intel 8080) کار کند، آن هم فقط با ۴ کیلوبایت حافظه! این محدودیت حافظه یکی از سخت‌ترین چالش‌ها بود. گیتس با استفاده از تجربه‌اش در برنامه‌نویسی، قسمت زیادی از کد را روی کاغذ نوشت و پل آلن نیز یک شبیه‌ساز Altair را روی رایانه بزرگ دانشگاه هاروارد ساخت تا کد را تست کنند. چون دسترسی به خود Altair نداشتند، این شبیه‌ساز نقش کلیدی در نوشتن برنامه داشت.
پس از هفته‌ها تلاش شبانه‌روزی، آن‌ها موفق شدند نسخه‌ای از BASIC بسازند که روی Altair اجرا شود. این برنامه اولین نرم‌افزاری بود که مخصوص یک رایانه شخصی نوشته شد و به‌فروش رسید، و همین موفقیت باعث شد بیل گیتس و پل آلن شرکت مایکروسافت را تأسیس کنند.
Altair BASIC نه‌فقط یک زبان ساده، بلکه آغازگر یک انقلاب نرم‌افزاری بود.
فرهنگ اشتراک‌گذاری در مقابل مالکیت نرم‌افزار
در سال ۱۹۷۶، تنها یک سال پس از نوشتن Altair BASIC، بیل گیتس نامهای سرگشاده با عنوان “An Open Letter to Hobbyists” منتشر کرد که نقش مهمی در شکل‌گیری مفهوم «مالکیت نرم‌افزار» داشت. در آن زمان، جامعه برنامه‌نویسان و کاربران رایانه‌های شخصی هنوز نوپا بود و بیشتر افراد نرم‌افزارها را به‌صورت رایگان بین خودشان به اشتراک می‌گذاشتند، گاهی حتی بدون در نظر گرفتن حقوق نویسنده یا سازنده آن.
بیل گیتس در این نامه به‌وضوح از کپی‌کردن غیرقانونی Altair BASIC بدون پرداخت هزینه انتقاد کرد. او گفت که نوشتن این نرم‌افزار زمان و تلاش زیادی برده و ادامه این روند باعث می‌شود که دیگر کسی برای نوشتن نرم‌افزار انگیزه نداشته باشد. این نامه آغازگر یک بحث مهم درباره «مالکیت معنوی در دنیای دیجیتال» شد؛ مفهومی که تا پیش از آن در حوزه نرم‌افزار خیلی جدی گرفته نمی‌شد.
برخی از کاربران در آن زمان بیل گیتس را به دلیل دیدگاهش درباره فروش نرم‌افزار سرزنش کردند، چون فرهنگ حاکم بر جامعه رایانه‌ای بیشتر بر پایه اشتراک‌گذاری و همکاری داوطلبانه بود. اما این نامه، نقطه‌ای کلیدی در تغییر نگرش به نرم‌افزار بود؛ از یک ابزار رایگان و قابل اشتراک‌گذاری به یک محصول دارای ارزش اقتصادی.
امروزه، مفاهیمی مانند لایسنس، کپی‌رایت، و حقوق تولیدکننده، بخش جدایی‌ناپذیر صنعت نرم‌افزار هستند؛ چیزی که شاید با همان نامه ساده گیتس آغاز شد.
بیل گیتس کد منبع Altair BASIC را منتشر می‌کند
در تاریخ جمعه، ۴ آوریل ۲۰۲۵، شرکت مایکروسافت پنجاهمین سالگرد تأسیس خود را جشن گرفت؛ نقطه عطفی در تاریخ فناوری. به همین مناسبت، بیل گیتس تصمیم گرفت با نگاهی به گذشته و بازگشت به ریشه‌ها، این لحظه خاص را گرامی بدارد. او در اقدامی نمادین و تاریخی، در وبلاگ شخصی‌اش Gates Notes، نسخه‌ای ۱۵۷ صفحه‌ای از کد منبع Altair BASIC را منتشر کرد؛ زبانی که در سال ۱۹۷۵ با زبان اسمبلی برای رایانه Altair 8800 نوشته شده بود و نقطه آغاز مسیر شگفت‌انگیز مایکروسافت به‌شمار می‌رود.
این کد منبع نه‌تنها یکی از نخستین پروژه‌های جدی بیل گیتس در دنیای نرم‌افزار است، بلکه یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخچه رایانه‌های شخصی به حساب می‌آید. انتشار عمومی این سند، فرصتی بی‌نظیر برای علاقه‌مندان به فناوری، برنامه‌نویسان و پژوهشگران است تا از نزدیک ببینند که چگونه یک زبان ساده و مینیمال، پایه‌گذار یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های فناوری شد. این حرکت گیتس، یادآور روزهایی است که با شور و اشتیاق، کد را روی کاغذ می‌نوشتند و رؤیای دسترسی همگانی به رایانه را در سر می‌پروراندند.
نتیجه‌گیری
داستان Altair BASIC فراتر از تولد یک زبان برنامه‌نویسی ساده است؛ این روایت، نماد جسارت، خلاقیت و آینده‌نگری دو جوانی است که مسیر تاریخ فناوری را برای همیشه تغییر دادند. بیل گیتس و پل آلن با نوشتن این کد نه‌تنها نخستین نرم‌افزار مایکروسافت را خلق کردند، بلکه زمینه‌ساز شکل‌گیری مفهوم «رایانه شخصی» و دسترسی عمومی به دنیای نرم‌افزار شدند. Altair BASIC پلی بود میان دنیای تخصصی و محدود رایانه‌ها با کاربران عادی، و نقش مهمی در هموارسازی راه برای انقلاب دیجیتال ایفا کرد.
از نخستین خطوط کدی که روی کاغذ نوشته شدند تا انتشار رسمی آن پس از پنجاه سال، این پروژه نشان می‌دهد که چگونه یک ایده جسورانه می‌تواند به نقطه آغازی برای یک امپراتوری فناورانه تبدیل شود. نامه سرگشاده گیتس درباره حقوق نرم‌افزار، انتشار کد منبع Altair BASIC در سالگرد مایکروسافت، و نگاه نوستالژیک به آن روزهای آغازین، همگی یادآور این واقعیت هستند که بزرگ‌ترین تحولات، اغلب از دل ساده‌ترین اما جسورانه‌ترین تلاش‌ها زاده می‌شوند. Altair BASIC نه فقط کدی برای یک رایانه قدیمی، بلکه یکی از ریشه‌های اصلی دنیای مدرن دیجیتال است.
سوالات متداول
Altair BASIC دقیقاً چه بود و چه کاربردی داشت؟
Altair BASIC یک زبان برنامه‌نویسی ساده و مفسری بود که برای رایانه Altair 8800 نوشته شد. این زبان به کاربران اجازه می‌داد تا بدون نیاز به زبان‌های سطح پایین، برنامه‌هایی ساده برای رایانه بنویسند.
چرا Altair BASIC تا این اندازه مهم است؟
چون این نرم‌افزار نه‌تنها نخستین محصول تجاری مایکروسافت بود، بلکه نقطه آغاز رایانه‌های شخصی و نرم‌افزارهای مصرفی به حساب می‌آید. این برنامه راه را برای دسترسی گسترده‌تر مردم به دنیای برنامه‌نویسی هموار کرد.
Altair BASIC توسط چه کسانی نوشته شد؟
بیل گیتس، پل آلن و مونته داویدوف سه نفری بودند که روی توسعه این زبان کار کردند. گیتس کدنویسی اصلی را انجام داد، آلن شبیه‌ساز پردازنده را نوشت و داویدوف روی محاسبات ریاضیاتی تمرکز کرد.
